a cura di Marco Forni

Sonns y pustoms

Na rujeneda che rujenon ie fata de sonns (o fons); chëla che scrijon de pustoms (o grafems) y da vel’ auter sëni (apostrof, azënt, trema y n.i.). I pustoms dl alfabet ladin ne reprejentea nia duc i sonns dla rujeneda y perchël muessen per vel’ sonn scrì plu de un n pustom. Chësta curespundënza nia un a un danter sonns y pustoms possa purté a problems de ortografia per na drëta trascrizion.
Nëus pudon pronunzië truep sonns, articolei y nia articolei, ma mé na pitla pert de chisc ie fonems. Chisc ie la mëndra pertes desferëntes te chëles che l se lascia spartì na parola. I à perchël n carater distintif: l tleca mudé un sëul de chisc per mudé l senificat de na parola. Sce tulon ca man y pan ons doi paroles che se desferenzieia l’una dal’autra, ajache m ie n contraposizion cun p, coche d ie n contraposizion cun t y desferenzieia ladin da latin.
La scritures alfabetiches natureles ne spidlea mei a puntin i sonns de na rujeneda. Chësc suzed nce ajache l’evoluzion a usc de na rujeneda vën dan chëla scrita. Per mustré su coche la singula paroles vën realisedes foneticamënter iel da garat sistems de trascrizion fonetica. Chël che vën adurvà l plu ie l alfabet fonetich internazionel, cunesciù cun la sigla nglëija IPA (International Phonetic Alphabet).
Per chël che à da nfé cun l ladin gherdëina pieta l Dizioner Ladin de Gherdëina – Talian. Dizionario Italiano – Ladino Gardenese online na verscion audio de duta la paroles y fraseologies ladines. L Dizioner online vën for inò ajurnà per tenì pea cun i tëmps.