a cura di Marco Forni

I vocai

a, i y u

I vocai a, i y u vën, unfat te ciuna posizion che i ie te na parola, realisei sibe foneticamënter che graficamënter coche chëi che vën dant tl talian y tl tudësch; nce canche i ie ala fin de na parola y ie azentei. Te chësta posizion vëni seniei graficamënter cun n azënt grief (= daviert ` ).



Grafia Trascrizion fonetica Ejëmpli
[a] amalà, zità
[i] flurì, jì
[u] udù, ulù
y [i] Maria y Silvia


L vocal [i] vën realisà graficamënter cun l pustom y, canche l reprejentea la congiunzion coordineda omofona (= medemo sonn): i mutons y la mutans.
L i ie n grafem n pue’ extra. Dantaldut sce l ie n cumpania de c y g.
Datrai ne san nia sce n muessa l scrì o no, ajache la parola pudëssa pu suné unfat nce zënza.
L camel ie zënza, ma l cian se l adrova; l gabian jola zënza, ma l giat se l damanda.
L agetif blanch scrijen tl plurel blanc. Na ciamëija, ntant sce, ie blancia y n muessa scrì n i, ma sce l nen ie doves ieles blances y dan e ne n’iel nia plu de bujën de scrì n i, coche on bele udù tl capitul: Dì y liejer drët.


e
, ë y o

L vën desferenzià danter l [ẹ] stlut: ega y l [ę] daviert: ert, sciche nce l [ë]: ël, che foneticamënter vën realisà cun n vocal a mez danter l [a] y l [ę] daviert. Mplu vëniel desferenzià danter [ọ] stlut: odla y [ǫ] daviert: or. Sce chisc vocai ie azentei ala fin de parola, ora de [ę] y [ë], vëni scric cun n azënt acut sce i ie stluc: aspité; iló. Mé sun l o possel nce unì dant, ala fin de na parola, l azënt grief sce l vocal ie daviert: tò.


e-, -e-, -é-, -é [] ega, cales, peza, aspité, lascé
mé te trëi caji ons la forma cun doi e y l segondo ie marcà cun l azënt grafich stlut: borl, idl, rl
e-, -e-, -è- [ę] ert, berba, secreter
mé te doi caji ons la forma cun doi e y l segondo ie marcà cun l azënt grafich daviert: linr, nutlr
mé te un n cajo ons l azënt grafich daviert sun e: pèr
ë-, -ë-, -ë [ë] ël, cësa, mëter, parënt, cë
o-, -o-, -ó [] odla, codla, toch, iló, inió
o-, -o-, -ò-, -ò [ǫ] or, coser, mol, patoch, tòch, inò


Te n valgun caji possa l [e] nia azentà deventé na sort de Schwa [ə], che n se aud ora scialdi manco. Te n valgun cuntesć de consonanc possa chësc sonn unì lascià demez defin; tl scrit vëniel purempò cuncià ite, nce per garantì n majer liam interladin:


-e-, -e [ə] cuejer, dejedot, jenever, ruje, mane, zeche