Pudon bën dì che la regula ortografica plu elementera y che n se vëija ora ie chëla che ublighea a spartì la paroles danter ëiles. L ie na bela defrënza sce n dij: chël san bën che l ie bon o: sambën che l ie bon; tan bën che l à liet o tambën ël che ëila à liet; ie ne ndé nia de ti n dé mo n tòch; l nen ie de plu che se pertënd scialdi deplù.
Notedesmincëdemé ie n ciof che flurësc dut adum y la stëila da mont ie spartida.
Nce tl gherdëina iel unì a se l dé formes de univerbazion tres l dubliamënt fonosintatich; chësc uel dì che l consonant iniziel de na parola vën duplicà sce chësta parola vën trata adum cun la parola che vën dant. L ie daniëura na parola curta che fina cun vocal sciche p.ej. na preposizion. L consonant -s- sentà ite danter doi vocai al scumenciamënt dl segondo elemënt vën nsci scrit mo n iede. Nëus dijon y scrijon sciche forma de salut: a se udëi, ma l se à nravisà ite y pudon nce scrì: assudëi. L Dizioner (2013) à sëurantëut tramedoi formes. Nia dinrer liejen nce dassëira, ma l vën cunsià, canche n scrij, de destaché la preposizion dal sostantif y scrì: da sëira.
L vën nce dant paroles trates adum che forma nsci na sëula unità, coche i ejëmpli tlo dessot danter la preposizion a y l articul determinatif, o l verb y i pronoms soget entlitics.
a l, a la (prep. + pron. oget diret) |
tu dësses jì a l crì; tu ves a la tò |
a i, a les (prep. + pron. oget diret) |
ie vede a i crì, y tu a les cherdè |
|
|
al, ala (prep. + art.) |
son jit al chino y ala cunferënza |
ai, ala (prep. + art.) |
son jit ai cunzerc y ala cunferënzes |
|
|
à l, à la (verb + art.) |
nsëira à l pere judà; ël à la tos |
à i, à la (verb + art.) |
pona à i mutons judà; ëi à la pënes |
|
|
al, ala (verb + pron. soget) |
inier al maià bon; ala fin ala maià dut |
|
|
ai, ales (verb + pron. soget) |
inant ai cuntà na storia; do se ales desmincià dut |
Nce doi singula paroles possa unì trates adum te una na sëula parola, mudan a chësta maniera nce n pue’ si senificat uriginel.
dan mesdì |
‘vor Mittag’ / ‘prima di mezzogiorno’ dan mesdì ne me vala nia ora |
danmesdì |
‘Vormittag / ‘mattinata’ n danmesdì plën de mpënies |
|
|
da duman |
‘ab morgen’ / ‘da domani’ da duman muda l tëmp |
daduman |
‘morgens’ / ‘al mattino’ levé daduman abenëura |
|
|
(n) bon marcià |
‘ein guter Handel’ / ‘un buon affare’ ncuei ei fat n bon marcià |
(a) bonmarcià |
‘billig’ / ‘a buon mercato’ cumpré a bonmarcià |
|
|
de plu |
‘mehrere’ / ‘diversi’ de plu mutans fova amaledes |
deplù |
‘mehr’ / ‘di più’ on bujën de deplù tëmp |
|
|
n dé (n = partitif) |
ie te n dé bën mo |
ndé |
ndé ie ne ndé nia truep |
|
|
n savëi (n = partitif) |
chël n sà d’uni sort |
nsavëi |
ne n’ulëi nia plu nsavëi |
|
|
n dì (n = partitif) |
ël uel n dì inò na sia |
ndì |
tu es ënghe da ndì de chësc |
|
|
n fé (n = partitif) |
ie é ënghe da n fé de chëi |
nfé |
cun chël ne n’uei nia avëi da nfé velch |
|
|
san bën |
‘das weiß man wohl’ / ‘questo si sa’ chësc san bën |
sambën* |
‘selbstverständlich’ / ‘certo’ vënies’a nce tu ala festa? sambën! |
|
|
tan bën |
‘wie gut er sich benommen hat’ / ‘come si è comportato bene’ tan bën che l se à astilà |
tambën* |
‘sowohl ich als auch du’ / ‘sia io che tu’ tambën ie che tu |
* Dan i consonanc b y p scrijons for m bilabial (a gauja de na assimilazion fonetica parziela dl n dental al consonant b o p che vën do):
mbincé, mbracé, mbraneda; mparé, mpëni, mpermalëus