I vocai

a, i y u

I vocai a, i y u vën, unfat te ciuna posizion che i ie te na parola, realisei sibe foneticamënter che graficamënter coche chëi che vën dant tl talian y tl tudësch; nce canche i ie ala fin de na parola y ie azentei. Te chësta posizion vëni seniei graficamënter cun n azënt grief (= daviert ` ).

Grafia	Trascrizion fonetica	Ejëmpli
-à	[a]	amalà, zità
-ì	[i]	flurì, jì
-ù	[u]	udù, ulù
y	[i]	Maria y Silvia

L vocal [i] vën realisà graficamënter cun l pustom y, canche l reprejentea la congiunzion coordineda omofona (= medemo sonn): i mutons y la mutans.
L i ie n grafem n pue’ extra. Dantaldut sce l ie n cumpania de c y g.
Datrai ne san nia sce n muessa l scrì o no, ajache la parola pudëssa pu suné unfat nce zënza.
L camel ie zënza, ma l cian se l adrova; l gabian jola zënza, ma l giat se l damanda.
L agetif blanch scrijen tl plurel blanc. Na ciamëija, ntant sce, ie blancia y n muessa scrì n i, ma sce l nen ie doves ieles blances y dan e ne n’iel nia plu de bujën de scrì n i, coche on bele udù tl capitul: Dì y liejer drët.

e, ë y o

L vën desferenzià danter l [ẹ] stlut: ega y l [ę] daviert: ert, sciche nce l [ë]: ël, che foneticamënter vën realisà cun n vocal a mez danter l [a] y l [ę] daviert. Mplu vëniel desferenzià danter [ọ] stlut: odla y [ǫ] daviert: or. Sce chisc vocai ie azentei ala fin de parola, ora de [ę] y [ë], vëni scric cun n azënt acut sce i ie stluc: aspité; iló. Mé sun l o possel nce unì dant, ala fin de na parola, l azënt grief sce l vocal ie daviert: tò.

e-, -e-, -é-, -é	[ẹ]	ega, cales, peza, aspité, lascé mé te trëi caji ons la forma cun doi e y l segondo ie marcà cun l azënt grafich stlut: boreél, ideél, reél
e-, -e-, -è-	[ę]	ert, berba, secreter mé te doi caji ons la forma cun doi e y l segondo ie marcà cun l azënt grafich daviert: lineèr, nutleèr mé te un n cajo ons l azënt grafich daviert sun e: pèr
ë-, -ë-, -ë	[ë]	ël, cësa, mëter, parënt, cë
o-, -o-, -ó	[ọ]	odla, codla, toch, iló, inió
o-, -o-, -ò-, -ò	[ǫ]	or, coser, mol, patoch, tòch, inò

Te n valgun caji possa l [e] nia azentà deventé na sort de Schwa [ə], che n se aud ora scialdi manco. Te n valgun cuntesć de consonanc possa chësc sonn unì lascià demez defin; tl scrit vëniel purempò cuncià ite, nce per garantì n majer liam interladin:

-e-, -e

[ə]

cuejer, dejedot, jenever, rujené, mane, zeche

inant